|
|
XILMAŞÎ
(Bîranînên bê kêş û bend)
1996
Pêşgotina daner
Gava
çavên mirov diçine ser hev, lê hîna pêhesiyên din ji
refleksan re amade ne, mirov dikeve rewşa xilmaşiyê
de. Ango, mirov di xewa mirîşkanî de tar û mar dibe.
Belê, ev rewş kokên hestewer seqet dike. Bi vê
seqetbûnê re, êdî tiştekî real namîne û bi rastiya
xwe diyar nabe.
Di
rewşeke wisan de, îpîzotên jiyana zarokîtî tevlî yên
bîrewerîyê dibin û li ber çavên min, di navbera xewn
û şiyariyê de, di gijmijin. Bi vî rengî tevlîhevîke
bê çarçev xwe diberde meydana hesteweriyê, da
giyanekî ji aliziyan di nava xilmaşekî wekî min de
biafirîne. Belê, bê çawa endîşeyên jiyana biçûkanî
bi melûlî di nav xwarûpêçkên mêjî de, weku
dombelanên temirandî bizava xwebelûkirinê dikin,
wilo jî rewşa civak û gelê min, di salên bîreweriyê
de, di hemî war û radeyen de bi xumamî, bi mij û
moranî tê belûkirin. Hingî " ez " îtî tevlî " em "
îtiyê dibe, kirêtî ji spehîtiyê cuda nabe, zexelî û
paqijî bê sînor dimînin, neyar dibe dost, û geşê
minminîkên çakbîniyê di nav yên reşbîniyê de winda
dibin… Hingî hişmendî dikeve bin barê mişextiyeke
bêsînor de û sergom, bê ser û şop, di beyabanên
mirovaniyeke bêkêr de winda dibe. Wiilo, ez xilmaş
dibim, û xilmaşiyên min êdî pêxwas û tazî li dora
zîlana windabûneke bi vî rengî hev himbêz dikin, û
ji kehniya civaka Kurdî xwe reha dikin. Serkehnî jî
tim û tim bi zelalî diherike, da gol û govên giravî,
di civakê de, şîlo bike. Ew civaka ku bêhewes
dixwaze perda demên taristaniyê bbiçirîne û gavên
xwe di roniyê de bavêje, ew civaka ku hewildanên xwe
bi şermî dike, da ji xêza elementên evra derkeve û
çerxa xwe li dora zîlana realîzmeke demane bigerîne.
Lê, di vê berxwedanê de tim weke min xilmaş dimîne.
Loma, mor li ber çavan dibine dêw, dost dibine
dijmin, kultûr û dîrok bêsûd dimînin, mij xwe
diberde ser hiş û ximûr xwe diberde ser çavan.
Êdî
hişmendiya Kurdî, di vê xewneşiyariyê de, dibe
Donkîxotê civaka xwe… şûrê xwe ji kalanê zingargirtî
dikişîne, di bin hilgirtina gurzê Restemê Zal de xûz
dibe û bi wî awayê komîk li "Kerkê Fatima" yê siwar
dibe… Hinga, ez xilmaşiyên xwe bê kêş û bend ji xwe
re dibêjim, dilbilînim û dinehwirînim.
Diyarî:
Bo wî giyanê ku bi
berxwedanên xwe hebûnê bi sûde dike, bo wî kesê ku
ezîtiya xwe bo qezencên giştî bi behwerî gem dike, û
bo wî kesê ku xwe di rêya biserketina mirovaniyeke
bêguneh de fidakar dike… van xilmaşên bê kêş û bend
diyar dik im.
Rezo
Sercem
-
Birano
-
Çîrokên
"Pîrê"
-
Xam
-
Çavpêvedan
-
Tilihên
dest
-
Kêzka Zêrîn
-
Dilşikestin
-
Jiyan
-
Kuftik
-
Taristan
-
Bûkegul
-
Jiyana
beravêtî
-
Buhuştî
-
Talan
-
Doz
-
Bêrîkirin
-
Ciher
-
Dem û hebûn
-
Semtê winda
-
Her rojeke
-
Diyarî
-
Me bi xwe
kir
-
Zexelî
-
Ferheng
-
Devhê
Sultan
-
Parastina
qelsan
-
Felek
-
Hop-hop
-
Bac
-
Nêçîr
-
Pûtê
"Subhanî"
-
Bese, bavo!
-
Bedgomanî
-
Guloberxik
-
Mozên beşik
-
Erbane
-
Bûka baranê
-
Zêw
-
Nîşan
-
Serpale
-
REX
-
Xecxecok
-
Mehşer
-
Bêzarî
-
Mirîşk
Birano… bes e!
1.
Birano!
Raste…em kurê
Adam
û
Êva ne
lê…îro ji hev
başqe
û
cida ne…
ji beroşekê
naxwin…
weke hev li xwe
nakin…
çavên me bi hev bar
nabin…
êşa me
kêşa me
jan
û
xweşiyên me
silavên li hev
nakun…
zîna me
livîna me
sir û
germiya me
nahingivin hev
û
bi hev şa
nabin…
çima
em
xwe nas
nakin…!
2.
Birano!
Ez
talîşka berûyên xwe
bi
mizbûna Manga we
nadim…
Ez
gezwa darên xwe
bi
şêraniya xuşava we
nadim
Ez
ava çal
û
kehniyên xwe
bi ava qotîk
û şûşên we
nadim…
Ez
sîka darên Welatê xwe
bi sîwanên ser "pilajên" we
nadim…
Ez
bihna gul
û
geyayên xwe
bi
misk
û
emberên we
nadim…
çima
em
xwe nas
nakin…!
Li hev
nakin…!
3.
Birano!
Devê şkenikan
ne
girin…
darên gezogirtî
ne
birin…
çalên min jehir
nekin…
kehnîkên min mismit
nekin…
devî
û
daristanên min
bi agir
nekin…
pîkolê li ser gul
û
geyayên min
nekin…
çima
em
xwe nas
nakin…!
4.
Birano!
Bilûra min
ne
şikînin…
perda
azmanê min
bi
dengê top
û
balefiran
ne
çirînin…
zarokên min
razane,
wan
ne
tirsînin…
çima
em
xwe nas
nakin…!
Li nakin…!
5.
Bese…Birano!
Em
birane
li
hev
nakin
bila
du
camêr,
bê serêş,
me
ji
hev
cidakin…
me
ji
hev
cidakin…
me
ji
hev
cidakin…
17.12.93
Çîrokên "Pîrê"
1.
Law!
Me
rextên çarta
ji
fîşekên berûyî
dagirtin,
lê…
Me
bi
şilfikên zingargirtî
êrîşên xwe
birin serî.
2.
Gaca miha me
xwe
di ser cokê re
qevast,
tena wê xwiya kir..
Bizin pê kenî,
lê…
ji bîr kir
ku tirîka wê
tim zîçe
û
tena wê
tim berçave.
3.
Mijê
çiya girt
û
xwe
berda ser kumikên
sipî,
lê…
"gunehên navnasan
tenê
veşartin,
yên nenasan,
weku
hêkên qitikan
li rastê
dimînin".
4.
Me
heftê salî
ne
gote kerkê xwe:
Hooo…ooş!,
lê…
dawî
kerkê heriyê
felişî.
5.
Bi
salan
Me
çîroka şûjinê
ji
hev re
got,
lê…
dawî
Me
bîr, di latê de,
bi derziyê,
kola.
6.
Law!
Xiltê-kor
tim
di
zikê zemînê de
dixebite,
lê…
axa
aza derdixe
ser
rûyê zemînê.
7.
Zêr
di perçîçeqa qazê de
winda
dibe
lê…
" rim
di
xêşan de
winda
nabin".
8.
Ber^tehle…
Neyar
wê
naxwe,
lê…
halet
û
hêlanên zeviyên me
pir
hêjane.
9.
Qir
bi
ser
deşta me de
hat,
lê…
me
li
ber agirê serê
çiyê,
ji
duranê ve,
xwe germ dikir.
10.
Deviyên me
dibin kûmkir
û
hilma germ
da Neyar
xwe
germ bike,
lê…
qurmikên xwernûfê
besî
kozîkên me ne.
11.
"Mirrêniya şeran
li
çiyê
tê,
lê…
li
deştê
gur
mihê
diberde".
12.
De
razin!
Ra…zin!
Lê…
jiyan
bê
şiyarî
nabe.
22.12.93
1.
Çîroka mih û bizinê çîrokeke folklorî ye. Herdu dost
û hogir bûn, bi hev re diçûne çêriye. Rojeke mihê
xwe di ser cokeke re qevast, dûvê wê hate hildan,
bizin kenî. Mihê pirsî, çima dikene. Bizinê got:"
Min bin dûvê te dît". Mihê lê vegerand:" tirîka te
tim li baniye, dawiya te tim taziye, em pê
nakenin!".
2.
Zargotina Kurdî bi vî rengî ye:" Gunehên mezinan
weku çiyane, mij wan diveşêre. Yên biçûkan weku
hêkên qitkan li rastêne, mij magihe wan".
3. Kerkê
heriyê: çîrokeke folklorî ye, ji çîrokên zaroka ye.
Gava dolabrêsk diçine şikeftê, û her yekê bi serê
kesekî xwe sûnd dixwe ku ne wê tir kiriye, keça pîrê
bi serê dêya xwe sûnd dixwe. Wilo, guneh dikeve
sukra keça "Pîrê" de, û keçik qerfên xwe pê dikin.
Hevaleke wê dibêje:" Porkurê, ma ne heft birayê te
weku heft qerasa hene, tu bi serê pîra dêya xwe sund
dixwî…!". Û rê pêş dike, çawa bihêle pîra dêya wê
rêya wan pêş wê bike.
Piştî
"Pîrê" li keça xwe mukur tê, kerikê heriyê jê re
çêdike, û jê re dibêje, ku çi bi rê de bibîne, nabe
lê bisekine û ji kerkê xwe re "hoş" bibêje,lê wê
kerik bifelişe û ew nagihe birayên xwe.
4.
Çîroka şûjinê: Mijûliyek ji mijûliyên zarokanî ye.
Yek pirsê dike, yê din bersivê dide, û tim bersiv
dibe pirs. Mijûliyeke pûçe, bê sûde û gotinvegerîne,
tenha zarok wextê xwe pê dikujin.
5. Ev
zargotin ji serpêhatîkê hatiye der. Dibêjin, pêrebîk
ji Zozanan dakete deşta Cizîrê, çend kulek (pez) ji
xwe re peyde kirin, û bizava xwe bi wan dikir. Û
gava siwarên desthilatê herêma ew lê hatin bac û
bêşan jê bistînin, ne da wan û bi wan da zanîn, ku
ji êla Ferhoyê Izêr Axa ye, û ew bac û bêşan nadin.
Di vê dema giftûgoyê de, gundiyan bi serekê siwaran
dabê zanîn ku pîrebiyeke bê kes û bê kûsê. Wilo,
siwaran dev ji pîrebiyê berdan, lê ji wê weye ku ji
ber navê F.I.Axa dev jê berdan, loma got: "Ez
qurbano, şêr li Zozên dike mirênî, gur li deştê mihê
diberde".
Xam
1.
Me
kabên xwe
hildan
xam
ne
hat…
Me
kabên xwe
avêtin
xam
ne
hat…
Me
kabên xwe
werandin
xam
ne
hat…
Hembervanê me
hildan
xam
anî…
avêtin
xam
anî…
werandin
xam
anî…
2.
Guhê me
kete
destê wî…
Guhê me
girt:
sê mîr
û
çikek
ji
me
xwestin.
3.
Em
kabên xwe
hîna
tavêjin…
ne
mîe,tên
ne
çik,tên…
tenha
ker
û
pik,tên.
01.01.94
1.Ev
leyistik ya kurika ye. Ji çar kaban pêk tê.
Derketina wê li bîst û yek libê ye (her xamek bi
pênc liba ye, û lihevdana kaban bi duristî bi libekê
ye. Û lihevdana ne durist liban dişewitîne, xam
dimînin). Yê bi ser dikeve, guhê hembervanê xwe
digre,
qerf û tinazan pê dike, tanî yê guh di destan de
daxwaza yê guhgirtî, bi kaban bavêje.
Çavpêvedan
1.
Me
Nivîşt pêçan…
Berbejn
bi
bejnan de berdan
û
Bazbend de berdan
û Bazbend hilgirtin,
hilênan.
2.
Me
Nal
bi
devê deriyan ve
kutan…
Simê pêz
daleqandin
ûlepên xwînê
li
wan
dan…
3.
Me
şînok
û
Hîroo
bi
eniyan ve
kirin
Qespik
û
şeytanok
bi
kumikên zaroka ve
şêlan…
4.
Tiştekî
em
ji
çavên pîpoqî
ne
parastin
ne
hêlan.
05.01.94
Tilihên dest
Me
tilihên xwe
jimartin:
Vê, go:
da’m herin
diziyê…
Vê,go:
de…
Vê,go:
ku
û
ta…
Vê, go:
ez
şehde…
Vê, go:
pîrim,
qutim
na
gihime hevala!
05.01.94
1.Mezin, bi
rengçîrokî, zarokên biçûk, yên nû bi zimênketî,
dihedinînin û wan fêrî navên tilihdan dikin. Ev
jimartin ketiye warê fêrbûna folklorî de, ku her
tilihekê navêk heye, erkek heye, behweriyek heye û,
bi ser ku ji qurmê destekîne, li hev nakin û bi hev
nakin.
Kêzka Zêrîn
Me
Kêzka Zêrîn
anî…
hêdîka
l’
ber xwe
danî…
Me
bakiryê:
Qoplanî…
Moplanî…
Kêzê
perek hilanî
yê
dî
pê re
bir
banî,
go:
Kêz firî
ma
"kompanî"!.
06.01.94
1."Kêzka Zêrîn"
yek ji mijûliyê zarokayî buhaî ye. Ev kêzik
dilovane, paqije, xweşike û bi reva xwe girane.
Zarok, wê li ser piştê dideynin, û destê xwe, bi
gotina: Kêzka Zêrîn qoplanî moplanî, li pişt wê
diteptipînin. Kêzê herdu perên zêrîn dide bin xwe û
xwe qoplanî dike (xwe rast dike da bireve).
Dilşikestin
1.
Nanê min
di
tenûra tox
û
sar de
bû kûmir.
2.
Berxê min
di
mêrg
û
çîmenan de
noq da
3.
Cama dilê min
di
şerê
kezîzeran de
şikest.
07.01.94
1.Noq da= birçî ma
Zik da= têr xwar
Jiyan
Çêleka me
kayîna xwe
dike…
Aşê me
kevirê xwe
dihêre
û
keraxê me
bi
devê tevşoyê xwe
hêdî-hêdî
axa
dora
mêwa tirihdayî
dixepêre.
15.01.94
Kuftik
Me
kuftka xwe
hilda
ker hat…
Me
avêt
diz hat…
Me
werand
sofî hat…
Hembervanê me,
destegul
qot rakir…
hilda
mîr anî…
avêt
mîrê mîra
anî…
Em
mane
li
xwar…
Ew
ma
li
banî.
16.01.94
1.Kuftik
(derbik): leystikeke zaroka ye. Di şevên sar û tarî
de pê mijûl dibin, da wexrê xwe deras bikin. Berî
destpêkê, nav li herçar rexên kuftikê dikin…Rexek
sofî ye, yek dize, yek mîre û yek qote-xwirtê teva
ye. Derbika xwe bi dor hildidin. Yê bi ser bikeve
(rexê herî xwirt di nav komê de bîne) li pişta yê
kêm siwar dibe û wî, bi çarlepkan, digerîne û qerfan
pê dike, tanî yê xwar kuftika xwe weku ya kesê siwar
rake.
Taristan
1.
Ciwaniyê
qeşa devê kehniyê
bi sersima xwe
şikand
û
bi
firek
ava sar
kezeba xwe
rehî
kir.
2.
Te
şûşa dilê min
bi awira xwe
şikand
û
cîhan
li
ber min
û
xwe
tarî
kir.
18.01.94
Bûkegul
1.
Em
ji
serma zivistanê
dexisîn…
Em
çilê havînî
li
ber
koziya çiq-çiqî
melisîn…
2.
Payîzï
pel
ji
makên xwe
xeyidîn,
xwe
berdane jêr
û
li
ser
serê me
cemidîn…
3.
Di
sergirtiyan de
me
lîlava germ
vexwar
û
çil rojî
seqem
ji
ser pişta me
ne
hate xwar.
4.
Buharî
darê
bi
xencî
bûkegul
ber bi pozên me
anîn
û
"diyariya sersalê"-tîpên
J-I-Y-A-N
bi
dilopên xunavê
li
ser wan
danîn.
23.01.94
1.Lîlav: ava berfê.
2.Sergirtî: Çilê ziviztanê ye. Çil rojî berf û
barane,roj nade der.
Jiyana beravêtî
Di
sibatoka dîn de
pîrê
ne
dihişt
em
darikên serbiagir
bihejînin
da
Bizinên avis
ber
ne
avêjin…
Di
adarê de
hêkên Kurkên
me
xira bûn
û
çêlikên Kevokan
ji
hêlînan
hatin xwar
02.02.94
1.Di
civaka Kurdî de, zarok li ber tifik û koziyên
dayikên xwe dirûniştin û mijûliya xwe bi darikên
serbiagir dikirin. Û ji ber ku agir yek ji kehniyên
ziyanên mezine, dayikan zarok bi beravêtina bizinan
ditirsandin, da darikên serbiagir ne hejînin û
ziyanan, ne bi xwe, ne bi tiştên dora xwe, nekin.
Buhuştî
Em
di
nav
dûyê kozî
û
qelûnan de
razan…
Li
ber
çiq-çiqa
tizbihên sedlib
kazan…
Me
kirasên xwe
li
serên xwe
pêçan
û
dinya berda
bûne xwedî
azman…
09.02.94
Talan
Di
nêçîra xwe de
Me
Xirnik
ne
kuştin…
Me
Xifş
ne
kuştin…
Me
mak
û
çêlîk
ne
kuştin…
Me
kudikên Hirc, Şêr
û
Pilingan
ne
kuştin…
ku
mezin bûn
li
talanên me
xistin,
em
kuştin,
em
ne
hiştin.
10.02.94
Doz
1.
Me
berê xwe
da
xwedê,
doza
xwe
kir…
Gurê kotî,
Mîrê siwar
û
Mêsî jî
doz
li
me
kir…
2.
Gurê kotî
go:
gurî me!
Mîrê siwar
go:
bê
kesim,
bê
xwedî me!
Masîkê zêrîn
serê rakir
go:
bir;î me!
3.
Xwedê
me
dî,
bi
madgeşî,
guh
li
me
kir…
doza dilan
bi
dar ve
kir…
4.
Li vegerê,
me
dur
ne
bir…
Siwar
ne
kir…
Gurê gurî
xwîna mey
sor
l’
bejna xwe
kir.
11.02.94
1.Ev çîrokeke
folklorî ye. Tê de şivanek diçe darîketina xwedê, da
doza rizqferehîke lê bike.
Bi rê de dighe
masîkî birçî, mîrekî nêçîrvan û gurekî gurî…Ew jî
qewîtiyên xwe li şivên dikin. Li vegerê, şivan,
çîroka çûn û hatina xwe ji Gur re dibêje, ku durek
di hinavê Mêsî de ye, nêçîr ji şewqa wê direve,
xwest ez ji xwe re derxim, lê ez bi lez bûm. Mîr jî
jine, kes jê natirse, xwest ez wê bikim, lê min
nekir, ez bi lez bûm. Û dermanê Gur xwîna yekî
bêaqile…lê, ez bi lezim, berê min li rizqê mine.
Hinga, Gur ew kuşt û xwe bi xwîna wî şişt.
Bêrîkirin
Me
bêriya hev
kir…
li
serê çiyayê Torê
hev himbêz
kir…
bûne
gulokek berf,
serjêr bûn,
mezin bûn,
gulover bûn
li
bre kenêr
li
nav bajêr
em
felişîn…
bûne Zab
û
Ferat
em
miş-mişîn…
bûne ava jiyan
ava giyan
dar
û devî
em
xuş-xuşîn…
12.02.94
Ciher
Ji
westana ber destêr
em
ketin kuna Keftêr…
ji
ber toz
û
dûmanê
Dêwa
xwe
ne
berdanê…
bi
awaz
û
tinazî
neyar
li
me
kir gazî….
Em
derketin ber derî
yekser
ciher ket serî…
Li
pêş
hêdî
ew
meşî
Me
da pey
bê
zikreşî…
13.02.94
1.Di folklorê Kudî
de, Keftar di dilovanî tê girtin. Yekî bi ceger di
keve kuna Keftêr, û ciherekî tije kevir (giran) bi
xwe re derbasî kunê dike. Ji keftêr re, bi dengekî
zîz, dîlokan dibêje (Keftarî çakî pake, ciher lêke
dey nake…), tanî ciher dike sukra wî de. Êdî, Keftar
bê serêş dide pey nêçîrvan û ji kuna xwe derdikeve.
Dem û hebûn
1.
Seqema sibatê
kulîlkên behîvên me
hişk
kirin…
ew
weşandin.
2.
Germa tebaxê
hejîrên me
kirin
kerik…
ew
werandin.
3.
Bablîsokên payîzê
bênderên me
ji
hev
kirin…
kirin girîş
kirin melû
kirin gurz
û
simbil, simbil
bi
tîrêjên rojê re
şiyandin.
Me
ziviztana xwe
bi
kurtêlên nanê berûyî
derbas
kir…
em
nane sax
demsalan
em
ne
mirandin,
ne
qelandin.
14.02.94
Semtê winda
" Dengê defê j’ dûr ve xweşe"
cihê jê bê,
kêfe…geşe…
Me
nizanî
çiyê windan
weke
Segê Îwertê
ji
bazdanê
ji
westanê
Me
ling hildan
17.02.94
1.Segê Îwertê:
Îwertê gundekî deşta Cizîrê ye. Dibêjin, segek li vî
undî hebû, fêrî dengê daholê bû bû, û zanîbû li pey
vî dengî hestû hene.
Loma bi
dengê daholê re har dibû, û çara mitirban jê nebû.
Wilo, xwestin wî ji xwe dûr bikin. Rabûn du
daholvanî dûrî hev, her yekî li ser mitikekî, danîn,
da bi dorê li daholê bixin. Her ku seg, li dengê
daholê, nêzîkî daholvanekî dibû, deng ji dahola xwe
dibirî, û yê din dest bi lêdana daholê dikir. Seg li
wî dengî divegera. Wilo lê kirin, tanî seg ji
westanê ket û dengê daholê pê reş bû.
Her rojekê
Zargotin:
-Roj di şûna xwe ve
nade der.
-Gêsin ji derziyan
çênab.
Em
bûne
Acûc
û
Macûc,
Me
pelê sîrê qut
ne
kir…
1.
Roja yekê:
Me
bi reşka şevê re
bi sergurkîre
tov di têra xwe
kir,
kara cotê xwe
kir…
li hêlet geran
Halet nebû…
Roj,
li me,
di
şûna Karwankujê re
derket
2.
Roja didiwa:
Me
bi reşka şevê re
bi segurkê re
gore
û
çarox
di lingan kirin,
Nîr
û
Embûrên xwe
bar kirin…
li
benik geran
benik nebû…
Roj,
li me,
di
şûna Karwankujê re
hilat.
3.
Roja sisiya:
Me
…
…
4.
Roja çara:
…
…
5.
Roja pênca:
…
…
365
Roja sêsed û şêst û pênca:
Me
bi reşka şevê re
bi segurkê re
derziyên gund
kom kirin,
Hosta
bi
xwe re
birin…
li
kûrikê geran,
kûrik nebû…
Rojê,
li me,
di
şûna Karwankujê re
da
der.
366
Her rojekê:
Emê
bi reşka şevê re
bi segurkê re
kara xwe
bibin ser,
tanî
çerxa roj
di
şûna stêra sibê re
bide
der.
18.02.94
1.Di
efsana Kurdiye olî de tê gotin, ku roja Acûc û Macûc
çiyayê Qaf ji navbera xwe û dinyayê rakin û jê
derbas bibin, dibe roja "qiyamê". Acûc û Macûc di
reşê de kar dikin, di roniyê de xwe diveşêrin. Karê
wan jî, vî çiyayî di alîsin tanî weku pelê sîrê
tenik dibe. Lê ku ronî li wan dide der, hinga xwe
diveşêrin, û şûna alastî dîse sitûr dibe. Roja din,
ji nû ve karê xwe berdewam dikin… û wilo.
Diyarî
1.
Pîrê
tevnika xwe veçirî
û
ji
girê
nêçîrvanê qitikan ve
ta-ta
ji
hev bela
kir.
2.
Nêçîrvan
ne
dexistî
û
davikên xwe
ji
nûve
li
Delavan bela
kirin…
Qitik
kirin rikan
û
di
şûna Kewan de
diyarî "Paşê" kirin.
19.02.94
1.Pîrê:
Pîrok, pindepîr, Tevinpîrk.
2.Berê
Kurdan, li deştê, qitik bi davikan digirtin. Davik
jî ji mûyên dûvê hespan dihûnandin, bi hev ve
girêdan û di delavan de divedan. Delav jî, li
rastepanekê mişarkî, yan jî depkî çêdikirin, û
qeydkî av li wan rast dikirin (av ji çêm diherikî
mişara-depê-pêşî, û ji depê-mişara-dawî diherikî
çêm). Ava delavan vêl bû û dormador davdayî bû. Gava
gêşê qitik li ser avê didanî, lingê qitikan dikete
davikan, û li firê mû lingê wan asê digirt.
Me bi xwe kir
1.
Cûzên
riha me
nekir…
mûçingê
çare jê
nekir…
2.
Me
das anî
riha xwe kire
gurz,
di
lepê xwe
kir…
3.
Me
das avête rihê
tilihên bê qeynax
dane ber,
me
ew birîn,
xwîn li bejna xwe
kir…
4.
MûyÅen me
mane weke yên
Dêwan
û
me
xwe nas
nekir…
20.02.94
Zexelî
Me
werzînê got
û
xwe
bada…
Me
wehayê got
û
xwe
bada…
lê,
bi Rovî-rindik re
em
gêj bûn…
ne
gihane
bîst
û
çara.
21.02.94
1-2-Werzînê û Werhayê du dîlokên leyistikên keçikane
folklorîne û di bingehên xwe de bi rewşa eborî,
civakî û bindestiya Kurdî ve girêdayîne. Zîrekên
Kurd bi ristina van dîlokan, bi rengekî veşartî, ne
eşkerene destdirêjiyên sistemkaran, bi karbidestên
xwe, didane nasîn. Keçik, di vê leyistikê de, gokê
di tiptipînin, dîlokê di bere dibêjin, xwe li dora
xwe ba didin û nahêlin goka wan bikeve. Lê ku gok
gindirî, ji destê yekê derdikeve, dikeve destê ya
din. Wilo, qalan li hev dikin. Di van leyistikan de,
jîrbûn, xwirtbûn û sivkayî gerekin.
3.Rovî-rindik: leyistika kurika ye… rastûrê ye,
eşkere ye û bê badane. Dîloka vê leyistikê jî di
rewşa bedbextî, bênerxî, zexelî û xizaniyê de hatiye
gotin. Çawa malxala Rovî dixwazin malbata wî, di
rêya wî re, wêran bikin. Piştî tavên buharan, zarok
bi lez derdikevin bênderan, nav zûrçik û Rovî-rindik
dibêjin. Bi her gotinekê re serê darikê xwe
diçikînin. Pişt re qulên şûna dêrik dijimêrin, gerek
bîst û çar kortik derkevin. Wilo, Rovî, bi
setemkaran re, bîst û çar guneh (dek û dolab), di
derheqê melbata xwe de, bi pîlan kirine.
Loma, gerekê
lêdanê ye bi qytedaran.
Ferheng
Me
ferhenga jiyanê vekir:
"Apollo",
di nav mij
û
moranê de pêçayî,
tarî derket.
Me
girt…
Me vekir:
"Bextê me",
di nav livînê de razayî,
tazî derket.
Me
girt…
Me vekir:
"Seyûz",
bi tîpên zêrîn, li çerxa banî,
vajî derket.
Me
girt…
Me
vekir:
"Dêwê heftserî",
ji kuna makê
cêwî derket
û
tîpa
"K" ê,
ji nav kilaxê,
mazder
û
sêwî derket.
21.02.94
Devhê Sultan
Gava
Me
dena Walî
bi
zêrên Reşandê dagirt
da
gerdenên bi ristik
jê neke…
Me
Mecîdî dane
mirîşkên xwe
da
genimokan ji xwe re
bikirin…
Hinga
Devhê Sultan
ji
pix-pixê
ne
revî
û
nehkên me
libo-libo
xwarin.
23.02.94
1.Hin Waliyên
Osmaniyan,li herêma Kurdistanê (wilo jî li hin
heremên din)
gelek
bac û bêş tavêtin ser milet, da denan ji xwe re tije
zêr bikin. Û gava milet di ingirî, nekêfxweşiyaa xwe
dida xwiyakirin û rikgîrî dikir, Walî, di civîneke
gelêrî de digot: sebrê bikşînin, dena min berxweş
bûye, nêz^k wê tije bibe û bêş nema dimînin. Lê ku
ez herim, wê Walîkî denvala bê…!.
2.Sala
"aîşê"-sala xela giran-, bi fermana Sultan, cendirme
li genimokan (genim, ceh, garis, birinc, nîsk, nok…)
digeran û dest didanîn ser wan. Cendirme, di vê gera
xwe de, derbasî maleke gundî bûn, dîtin va birek
mirîşk li bermalê ye, pirsîn: "hûn çi didine
mirîşkên xwe?". Genimokan-malxwê bersiv da.
Sercendirme bi malxwê de verîşa, got: "milet
birçiye, tu mirîşkan bi genimokan xwedî dikî!". Û
ferman, bi destdanîna ser genimokên malê, da
cendirman. Piştî demekê hine din hatin û li xwarina
mirîşkan pirsîn. Malxwê got: " Em tiştekî nadin wan,
her mirîşkekê Mecîdîkî xwe dibe û diçe bazarê
genimokan ji xwe re dikire…".
-
Imperatoriya Osmanî top bi devihan di kişandin
garsînên şeran. Lê piştî devih pîr dibûn û nema
bi kêrî kişandina topan dihatin, Sultan nîşanek
bi wan ve dikir û ew serfiraz diberdan. Fermana
berdana wan jî ew bû, ku devihê bi nîşan çi
ziyanê bike, nabe kesek wî dûr bixe. Wilo, Devhê
Sultan bê tirs ziyan dikirin, bê ku kesek wêribe
wan dûrî ziyanan bajo. Dibêjin, devhê Sultan
kete ser nehkên yekî de, dixwarin. Wî jî, ji
dawiya dikanê, bi dizî dikire pix-pix, da devih
dûrî nehkên wî here. Yekî ew ewş dît, gote
xwedyê pix-pixê: "Birako, Devih fêrî dengên
topan bûye, pix-pixa dawiya dikanê guhên wî
nadagire!".
-
Parastina
qelsan
1.
Pilpilokê
kovika xwe
ji
axa liblibî
çêkir…
Heftlepokê
ew
di tora wê de
miht
û
xwar.
2.
Dûvmeqeskê
hêlîna xwe
bi
gulokê heriyê,
li ser beştan,
lêkir…
Pisîkê
çêlîkê wê
bi
naw-nawê anîne
xwar.
3.
Leglegê
erzêla xwe
bi
darikên neqandî
li ser bên
lêkir…
Zihamar
çêlîka wê
guvaşt
û
xwar.
23.02.94
1.Pilpilok:Moreke havînî ye, ji malbata pîroka
(tevinpîrk) ye. Kovika xwe ji bo nêçîrê ava dike, ne
ku bibe rav û ew tê de bê xwarin.
2.Dûvmeqesk (Hacîreşk, Peresêlk): Firinde ye, ji
malbata çûka ye. Balindeke dilovane, hêlîna xwe di
avagehan de lêdike. Hêlîna xwe, li ser beştan, di
zikê hêwanan de ava dike, da tiştek ne desthilatî
çêlîkên wê be.
3.Legleg: Di efsana Kurdî de (wilo jî, di efsanên
pirên miletên cîhanî de) balindeke bi qudoşe, cihê
hêlîna xwe lê ava bike (erzêla xwe li ser bihûnê)
bextxweşî û aramî perda xwe tavêjin ser. Ev balinde
ji malbata qulinga ye, nîvkovî ye, lê xwe li
avegehan digre, da dûrî wêraniyên xweristê be.
Felek
Gava
Me
xwe nas kir
û
li hev banî,
Qantirê za
û
qîr
ji zikreşan
gihane
mijka banî…
Felekê
semta xwe
winda kir,
heyv xira bû
û
roj li çerxa wê
deranî…
Hinga
Çêleka me
hêk kir
û
mirîşka me golik
anî…
Êdî
Birangih li hêkên xwe
vegeran
û
qurmê keziyên me
ji
rişkan boz bûn,
sipihê
ji
nû ve
hêlîn danî…
23.02.94
1.Birangih: Nûdera
sipihê ye.
-
Rişk: Hêka
sipihê ye.
Hop-hop
1.
Ji
pel-pelê
mû
bi
zimanê me ve
hatin…
2.
Ji îsk-îskan
kurihên çavên me ziwa
bûn
û
hêsir
ji
wan
nema
hatin…
3.
Ji tep-tepê
nalên hespên me tenik
bûn
ji
siman
hilatin
4.
Em
ji devih^de hatin xwar
û
Gur
li
hop-hopa
me.
Bac
1.
Me
zîna xwe
li
Kerkê Fatimayê
kir…
Me
kurtanê xwe
li
kulihê Necdî
kir…
barê xwe
li
ser danî
û
berê xwe da Tora
Banî…
2.
Kerik firî
kulih zirî
û
me
rextê xwe,
baca rê,
ji
Kusk re
vekir.
24.02.94
1.Kerkê
Fatimayê (Balbalok, Kerkê Nebî): Moreke ade ye, ji
malbata kulihe. Moreke dilovane, pîqdirêje û
perîkine.
2.Baca
Kusk: Berê serdestên herêman baca rêyên xwe ji
karwan û kuştaran distandin. Dibêjin Kuskek (moreke
ade ye, ji malbata kulihe) kete pêşya du etarên
bajarvanî de, û lepên xwe li ber kerê wan rakirin.
Wan ji hev pirsîn:" Ev çiye, çi dixwaze?".
Yekî
got:" Baca rê dixwaza". Rabûn barê kerê xwe, ji Kusk
re, li wê rê vala kirin.
Nêçîr
1.
Me
Tajiyên xwe
kar
kirin…
hespên xwe
bar
kirin…
rext
û fîşekên xwe
li
dar
kirin…
2.
Taijyên me
ji
ber kîvroşkan
revîn…
hespên me
li
rastepanan
terpilîn…
fîşekên me
di
devê lûlan de man
ne
peqîn.
24.02.94
Pûtê "Subhanî"
1.
Serwanekên devihan
dar
û
devî
qelandin…
hêlîn
ketin…
Kew
ne
firîn…
çem
meçiqîn…
kevir
girîn…
bûne "Emîr"
xwedî
bîr
û
tedbîr.
2.
Çeta ketin çiyê de
şûr
û mertal
hilandin…
şimza
kirîn…
serî
birîn…
memik
dirîn…
bûne "Sultan"
xwedî
mal
û
mewdan.
3.
Gayê Eştar gurandin
xwîn bû
don…
kevel bû
kon…
don kirin findê
taristanê, ew
qurpand…
kevel hildan azmana
stêr ria, ew
çirand…
sim
û
serî
kelandin
ne
kelîn…
kizirandin
ne
kizirîn…
ew
bi
xavî
qurpandin…
gewd
birin dengê
goşt ji hestû dûr
ne
çû…
kirin megenê
goşt ji hestû dûr
ne
çû…
êdî
hildane banî
kirin
pûtê "Subhanê".
4.
Çakûçê Kawa şikandin
serî
kirin sîtilê
ne
kelî…
destik
kirin kûrikê
ne
şewitî
ne
helî…
di
tabûteke hesinî de
hilandin…
gora wî di sêlakê de
kolan
û
bi
çiyayê "Qaranî"
tiptipandin.
26.02.94
Bese, bavo!
1.
We
em girtin:
winda nebûn…
we
em kuştin:
xilas
nebûn…
di
aşan de
we
em
hêrtin…
bi
destaran
em
hûr kirin…
di
cirnan de
di
dengan de
we
em
kutan…
li
megenê
kirin…
di
kurha derziyê re
derbas
kirin…
2.
Em
bûne mîro
xanîkê we
me
hêrivand…
bûne zîro
qirika we
me
werimand…
3.
Bese, bavo!
Li
serê xwe
siwar
nebin…
em
nijadin,
emê
hebin.
26.02.94
Bedgomanî
1.
Erbanê
li
serê ting
li
navbira Welêt
lêda…
Me
"Qewlê" Zembîlfiroş bihîst
dilan
lêda
Xatûnan
kodikên êrd ber bi deng de
birin…
Em
mane
guhdar, ka Derwêşan
Xatûn
hiştin,
Xatûn
birin…
Derwêş
bi
rê ketin
xişt avêtin
û
Erbane ji sîngan
kirin…
2.
Me
"Qesîde"
li
Mizgeftê
li
paytexta dilan
bihîstin…
Me
mal berdan
em
derketin…
ji
hejandina
rih
û
serî
b’ "sira"
ketin…
Me
li
xatûnan
ne
pirsî…
ji
hiş
û
hoşe
ketin…
27.02.94
Guloberxik
Em
li
dombelanan geran
bi
ser fisgurkan ve
bûn…
li
kerengan geran
bi
ser gerbelê ve
bûn…
li
qîrafan geran
bi
ser stirîmişkan ve
bûn…
Em
westan…dawî
bi
ser guloberxikeke yekşevî ve
bûn…
Me
j’
bextê xwe behwer
nekir…
bi
hev ketin
me
l’
hev
nekir…
ber hê rexlik
me
j’
tûm
nekir.
28.02.94
1.Guloberxik: geyakî buharî-havînî ye, rengdare,
pelpirçike, bê kulîlk û bê bere, di beyaran de şîn
dibe. Lê, dibêjin, ku her heft salan carekê ber
digre, û digre, û berê vê darikê weku gulokên
berxikan (weku behîvterkan) e, di nav pelên di rengê
ber de zû pîr dibe, dibe darik û nema tê xwarin.
Kesê bibîne, jêke û bixwe, bext û qudoşê wî şiyar
dibin.
2.Fisgurk: rengek ji rengên kavkulîlkên (kumikên)
jehirdare,
weku
dombelanan guravere, lê nava wê pûkê û tije tozike.
Kesê bi ser fisgurkan ve bibe, xwe bextreş dibîne
dibîne û roja wî bi bêqudoşî derbas dibe.
3.Gerbel: geyakî pîvazoke, zîla wî ji ya keren
dirêjtir û şahîktire, bi girîze, şîrevalkî ye, ji
dewaran re dibe êm.
4.Stirîmişk: rengek ji rengên kelbeşê ye. Nava
qîrafên wê vala ye û qorat pê nakeve.
Xweştirîn çêriye
ji devehan (hêştiran)re.
Mozên beşik
1.
Me
dît:
We
çawa kulmoz
qeland..
we
sêlika qulkirî
û
cûzan
hiland…
Moza serê xwe derxist,
we
jê kir
û
ew
gurand…
2.
Wwe
nizanî, mozên li der
her
wê
werin…
li
hêlînê,
li
kumozê,
wê bigerin…
malwêranin,
ji tola xwe
qet
naqerin…
02.03.94
Erbane
Gava
"Lûnexod" ê
li
ser heyvê
danî…
Me
behwerî bi "Quran" ê
anî,
ku
kesek nagihe stêrên
banî…
Hinga
Gê
zemîn
ji
ser vî milî
hilanî
li
ser milê din
danî…
Kwîner peqîn
û
keyv kete devê
Hûtê qiranî…
Êdî
çek
û hêza me
ma
hawar
û
lave-lav,
ma
erbana
"Subhanî"
bi
şing-şing
û
hole-mol
me
heyv
ji
devê "Hût"
deranî.
03.03.94
1.Di efsana
Kurdiye olî de, zemîn li ser milê gê ye (yan jî li
ser pişta mêsî ye). Ku milekî gê diweste, zemînê
diguhere ser milê din, da xwe vehesîne. Bi vê lebtê
re bîbelerz (erdhejîn) çê dibin û agirpij (volkan)
der dibin.
2.Heyvgîrî
(heyvxirabûn) jî, di vê efsanê de, ewe ku Hût (Dêw)
wê digre.
Loma,
oldar, bi şing-şinga erbanan û lêdana tenekan vî
Hûtî ditirsînin, da heyvê berde.
Bûka baranê
Me
bûka baranê kar
kir…
li
serê darekî bi cih
û
wae
kir…
li
deryê pêşî da
ax
barandin…
li
deryê dawî da
ax
barandin…
Em
li
pey bûka xwe
bi
çiya ketin.
Me
li
wir
doza xwe
kir:
"Bûka me
baran
divê…
Me
j’
xwedê arvan
divê…
Golka me
geya
divê…
zik birçiye
nan
divê…
Baranê bibar,
bibar…
Çivîka
genmê me
xwar…
sêwiya
serê hev
xwar…".
29.03.94
1.Gava
baran zû nakeve, tirs dikeve dilê gundiyan ku
çandiniyên wan şîn nebin, sewalên wan têr nebin û
saleke bêqudoş bi ser wan de bê. Loma, di civaka
Kurdî de, zarok (kesên bêguneh) bûkeke paçikî
çêdikin, bi serê darekî ve dikin û derdikevin doza
baranê. Mal bi mal digerin û dîloka xwe dibêjin-bûka
me baran divê…-. Kebaniya malê, bi vê dozê re, avê
li wan direşîne. Carna jî sîpên gundên Kurdan
derdikevin "talana baranê". Berê xwe didin.
Vegerandina talanan tenha bi lêraşandina avê dibe,
bê şer, bê lêdan û bê pevçûn.
Zêw
1.
Êvarê
Gizîr
hilkişa serê bên,
bakir:
sibe
"Zêw" e.
Em
zû çûne
lîs
2.
Sibihî
Me
çavlixew
berê xwe
da
rêya bakur,
li
şopa keryê birçî
rast
hatin…
Me
berê xwe
da
rêya xwar
li
şûna simên garanê
rast
hatin…
3.
Danepeza
Em
birçî
li
lîsê
xwe
vegeran.
03.03.94
1.Zêw,
di civaka Kurdiye olî de, xwarina firişta ye. Dana
vê xwarinê rengek ji awayên nêzîkbûna azmêne, da
dergehê ferehiyê ji milet re veke û xwedê bi gunehên
vê civakê pê re neke. Ev xwarin di salên ziwayî de
tê çêkirin û dibe xelata pakî û mêhrevaniya xwedê,
da bi merdî rewşeke cincilî bi ser civakê de bîne,
da pîrozî konê xwe vegire û ferehî perên xwe raxe.
Êvarî dengdê dibake ku sibe "Zêw" e. Şahî, dilxweşî
û dilgeşî, bi dengê pêşî re, dikeve dilên zarokan.
Dêmek her maleke desthilat û her kebaniya bixwaze
(tevjî dixwazin) xweştirîn xwarin li êir dike û
sibihê zû lalîkan bi rêyan de rêz dikin. Gundî, bi
zîç û zarokên xwe re tev, derdikevin ser xwarina
firiştan, wilo jî rêbarî jê dixwin. Tev xwe bi vê
xwarinê pîroz dikin û doza baranê, li xwedê, dikin.
Nîşan
1.
Gava
Serkêşê me
civata him-himî
gerand
û
got:
" Em
gihane kevîka heyvê,
pir
li
me
hilat,
Em
rûniştin.
Me
kumên xwe
ji
milan
kirin…
tûrikên xwe
ji
seriyan
anîne
xwar…
Me
çaroxên xwe xwarin,
nanên xwe
xistin
lingan…
Me
tivingên xwe
pêçan
û
silmên bexçikên xwe
li
wan
dan…
Me
pişta xwe
da
oxirê,
berê xwe
da
felekê…
2.
Hi ga
Mandêlla
dîroka bindestiyê
li
ber
çavên xwe
danî
û
tif
kire
nîşana
Sultanî.
31.03.94
Piştî 27
salan ji zindîkirina navnas û serkêşê Afrîkî Nelson
Mandêlla, rejîma Tirkî ya xwînrêj xwest xwe bi
xelatkirina wî paya bike, xwe rûsipî bike û xwe
aştîxwaz berçav bike. Lê N. Mandêlla xelat ne
siparte xwe û li ser devê sekertarq xwe got: "Kesê
bi xwaze zanibe çima min ev xelat wernegirt, bila
bihnekê xwe Kurd bibîne".
Hinga serêşên me
bi kelavajiyên xwe daketibûn.
Serpale
1.
Dengê dîloka "Nalbendo…",
di nav
çingêniya das
û
qeynaxan de
winda bû…
Simbil firîn
bistik çiqîn
Pel we0_în
û
bi ser berê dawî de
mijik rabû…
2.
Dilopên xwihdanê,
bi giranî,
sêpila xwe vekirin
û
"Ez Xelef im,Xelef im…"
bi xwe re revandin
sergom kirin…
3.
Serpalê berê xwe
winda kir
Qeynax hilandin
Das şikandin
Çarox dirandin
û
bi sergêjî,
pêxwas
û destevala
melû
ji mişk î moran re
virandin.
04.04.1994
Rex
1.
Me
Rexê Zeradeşt
li
serê çiyayê "Avista"
kar
kir.
Rojê
bi
şev
serek lê da
û
bi cûmek agirê pîroz
ew
bar
kir.
2.
Me
hêviyên xwe ciyandin
li
ser perên wî danîn
û ew
firandin…
Bilind rêst
Fereh rêst
û liva wî
xew ji çavan revand.
3.
Koç
û
êlên me
mane li bendê…
wî
li
dora me
xêzeke agirî gerand.
4.
Me
Pîrozgeha xwe
li
şûna Rexê peritî
ava kir…
Xêz li me teng bû
Me
ji yazdanê pak
dilivanî
lava kir.
10.04.1994
1.Ola Zaradeştî
behweriyê bi hebûna du hêzên dijraber tîne, xêr û
şer. Ango, ronî û taristan. Loma, Ahora Mazda (Hurmiz)
weku xwedanê azmên tê naskirin, û ronî (xêr) dibe
para wî û pê ve tê girêdan. Li hemberî wî, Ahrimen (Ehremîn)
dibe hevalbendê taristanê, xwedanê hemî guneh û
wêraniyan. Di mîfiye Zaradeştî de, di şerê
dijraberiya Ronî û Tariyê (xêr û şer) de, xwedanê
roniyê dinyayê bi xêr û xweşiyê gêş dike û bi roniya
xwe pîroz dike.
Rexê Zaradeş jî,
di vê mîfiyayê de, çîkek ji çîkên Ahora Mazda bû, ku
bi cûmek agirê pîroz dihate pêxistin û ji serê
çiyakî dihate firandin. Ev Rex (Balindê gewre) ji
dar û depan dihate çêkirin. Serdarên vê olê agir, li
ser kohekî bilind, pê ve dikirin û ew dirivandin.
Gava didanî Mezargihek li şûna wî ava dikirin (li
gor behweriyên serkanên vê olê, Ahora Mazda cihê
danîna Rex bijartiye, lewra şûneke pîroze û gereke
bibe Mezargeh).
Xecxecok
1.
Hinga em zarok,
me
pişkojên Xecxecokan
diqelaştin û
ji hev dipirsî:
Keç e?
Kur e?.
Kumsorên berê xwe da me,
me
pişkojên xwe avêtin
û
ji
ber revîn.
Êdî…
Havînan jî çavên me
bi tiõtên sersor bar nedibûn.
2.
Piştî em bîrewer bûn,
me
nasî ku,
rengê Xecxecokê ji rengê
xwîê ye.
Êdî…me
pêşbera tacegulînan xwe,
bi Xecxecokan,
dixemiland
û
li govenda "Wan"
me
dîlana şînê ji buhara rengîn re
digerand.
3.
Bi meznayî, buhara me,
li birrîna çavan,
sor dikir…
Em
ji jimara şehîdên xwe
metmayî neman
û
me
doza tolvegerandinê nekir
15.05.1994
1.Yek ji mijûliyên
zarokanê, yên buharan ew bû, dema pişkojên kulîlka
Nîsanê (Xecxecok) divekirin, ji hev dipirsîn: Nêr
e?. Mê ye?
(Ango: Kur e?, Keç
e?). Eger nava pişkojê hîna pembe ba, keç bû. Lê ku
sor ba, kur bû. Wilo, vê têderxistinokê ger û
seyranên çolistana buharan xweş dikirin.
2.Karmendên
dewletê, li herêma Cizîrê (li Sûriyayê), kumsor bûn.
Wan bêş û bac distandin, loma şêjna wan ne xweş bû û
milet ji wan zişt dibû. Dîtina wan jî weku
bêqudoşîkê dinasîn.
Mehşer
Mizgînî hat:
"Sibe cejna Qurbanê ye".
Nanpêjan bist,
ji ber zarokan,
hilandin…
Şevê perên xwe berdan,
zarok li hev
gerandin…
Bi şêwir
û bi şîret
bist ji malan
revandin…
Mehşer hildane banî,
taristan pê
şikandin
17.05.1994
1.Gundiyan, di civaka Kurdî de, mizgîniya cejan
Qurbanê, bi êgir didane hev. Loma, êvara vê cejnê,
zarokan agir bi serê bistan ve dikirin (bist jî yên
tenûran, yên nanpêjan, bûn) û berê xwe didane gundê
jêrî xwe, da wan agadarî "sibe cejne" bikin. Ev
agirpêxistin û mizgînîdan cihê kêf û şahiya zarokan
bû.
Bêzarî
Destê me dît,
me guva4t.
Em
bi ser gewdê bêhestû ve
ne bûn,
me
nas
ne kir…
Em
bûne kolêndestan,
eniya me xuhneda,
me şerm
ne kir…
Em
behitî, mane lal,
kesî
pû bin zimanê me
ne kir…
20.04.1994
1-2.Gewdê bêhestû
di mîfiya gelek miletan de heye, lê nav û erkên wî,
li gor miletan, ji hev cuda ne. Gewdê bêhestû (li ba
Kurdan: Xidirê Kesk, Xocê Xidir…) rola giyanê
sermendî dileyize û dikare bi her awayî diyar bibe.
Loma, dest, li ba Kurdan, di silavkirinê de bi germî
têne guvaştin. Ev guvaştin jî, di koka xwe de,
lêgera Gewdê bêhestû ye, lêgera wî gewdê pîroz e. Di
çarçeva van behweriyan de, Xidirê Kesk dikare sê
daxwazên mirovê ku wî binase bi cih bîne. Yek jîji
wan karînên wî ew e, ku kesê pû binzimanê wî bike,
dikare bi hemî zar û zimanên cîhanê bipeyive. Ango,
kesê wî giyanî binase û daxwaza binzimapûkirinê lê
bike, jîr û zana dibe.
Mirîşk
Mirîşka me
xwe
kil û neynik
kir…
Şêjna xwe
bi Dîk xweş
kir…
Qebiçî,
li lîs gera,
çare ne
kir
Me
ew li ser mijankên çavan,
bi cî
kir…
Me
hêviya hêka zêrîn
kir…
Lê,…
Bi qîjqîj
û
qudequd
ji me re
hêkeke çermî
kir…
25.04.1994
1-2.Di çîrokên
folklorî, yên Kurdî de, mirîşka hêja hêkên zêrîn ji
xwediyê xwe re dike, da wî ji tengasiyên eborî derxe
û bi mîranî hemberî xanedanekî rake. Lê mirîşka
bêkêr, yan jî ya bêqudoş hêkên çermî ji xwediyê xwe
re dike. Hêka çermî jî, ew hêka ku kalikê sipî (kalikê
ji kalsiomê) li ser nebe, lê tenha sipîk û zerik bi
xaşiyekî çermî parastî bin. Tuxum ji hêka çermî çê
nabe û dol pey nakeve, û bêdûnde dimîne. Wilo, bê
çawa ji xwe re bêkêr e, ji xwedîyê xwe e jî bêkêr e.
|
